Çek Nedir? Nasıl Yazılır?

Ödeme teknolojileri her geçen gün biraz daha gelişirken hayatımıza yeni ödeme yöntemleri giriyor. Fakat geleneksel ödeme yöntemleri de sundukları bazı avantajlar nedeniyle hala kullanımda. Bunlardan biri olan çek, özellikle ticari ödemelerin en yaygın yöntemlerinden biri. Peki, tam olarak çek nedir, nasıl yazılır ve çek defteri nasıl alınır?

Çek Nedir?

Çek, değerli kâğıt üzerinden ödeme emri vermeyi sağlayan bir ödeme aracıdır. Anlık ödeme gerektirmediği için genellikle vadeli ödeme yapmak isteyenler tarafından tercih edilir. Bu ödeme aracının çeki yazan kişi (keşideci), çekin yazıldığı yani ödemenin yapılacağı kişi (lehtar/hamil) ve ödeme emrini alan (muhatap/banka) olmak üzere üç tarafı vardır. Çek ile yapılacak ödemeye ait para, keşidecinin muhatap tarafındaki banka hesabındadır. Lehtar ise keşideciden aldığı çeki muhataba vererek alacağını tahsil eder veya çeki ciro ederek başka birine ödeme yapar.

Çek Ne İşe Yarar?

Çek, temel olarak ödeme yapmanıza yarar. Fakat çekin nitelikleri nedeniyle ödeme süreci, nakit ödemelere göre farklı işler. Bu ödeme aracı ile çalıştığınız bankaya bir ödeme emri verirsiniz. Banka ise bu ödeme emrini, sadece çeki gördüğünde yerine getirir. Çek ile ödeme yapmak için defterdeki yapraklardan birini doldurup borçlu olduğunuz kişiye vermeniz yeterlidir.

Yazdığınız çekler, bankadaki çek hesabınıza bağlı olur. Siz de çek yazarak bankaya, çek hesabınızdaki parayı kullanarak ödeme yapma yetkisi verirsiniz. Borçlu olduğunuz kişi, yazdığınız çeki vadesi geldiğinde bankaya götürür ve banka, hesabınızdaki para ile sizin adınıza borcunuzu öder.

Bu yöntem ile ödeme yapmak, yani çek yazmak için öncelikle çek defteri almanız gerekir. Buna göre “Çek nasıl alınır, çek defteri almanın şartları nelerdir?” sorusuna da cevap verelim.

Çek Defteri Nasıl Alınır?

Çek defteri almak için yapmanız gereken, bankaya başvuruda bulunmaktır. Defter verme şartları her bankaya göre değişiklik gösterebilir fakat her banka, temelde aynı detaylara dikkat eder. Bu noktada altını çizmemiz gereken konu, çek defteri almak için şirket sahibi olma zorunluluğu bulunmamasıdır. Çekler çoğunlukla ticari işlemlerde kullanıldığı için sadece tacirlere verildiği sanılsa da bankalar, gerekli şartları taşıyan bireysel müşterilerine de çek defteri verir.

Defter başvurusunda bankaların baktığı en önemli noktalardan biri tabii ki kredi notudur. Finansal geçmişinizin risk barındırmaması, defter alabilmeniz için oldukça önemlidir. Bu açıdan risk taşımamanız halinde adınıza bir çek hesabı açılır. Ardından bu hesaba bağlı olmak kaydıyla 10 veya 15 sayfalı çek defteri türlerinden birini size teslim ederler.

Çek defteri alma konusunda bilmeniz gereken bir diğer detay, çek defterinin her bir yaprağı için bankanın sizden teminat isteyecek olmasıdır. 5941 sayılı Çek Kanunu’na göre banka, hesabınızda para olmadığı takdirde çek bedelinin bir kısmını ödemekle yükümlüdür. Bankanın ödemekle yükümlü olduğu miktar, 32442 sayılı Resmî Gazete tebliğine göre 2024 yılı için 9.270 TL’dir.

Bankalar, çek ödemeleri konusunda kendilerini güvenceye alabilmek adına defter alan müşterilerinden teminat talep ederler. Bu miktarın her bir çek için geçerli olmasından dolayı banka da teminatı çek sayfası başına hesaplar. Örneğin 10 sayfalık bir çek defteri aldıysanız, banka sizden 92.700 TL teminat talep edebilir. Buna ek olarak defter alırken her bir çek sayfası için 33 TL (2024 için) değerli kâğıt bedeli ödeyeceğinizi de unutmamalısınız.

Son olarak çek defteri almak için gerekli belgeleri ise T.C. kimlik kartı, ikametgah belgesi (yerleşim yeri belgesi) ve sabıka kaydı (adli sicil kaydı belgesi) şeklinde sıralayabiliriz. Bankalar, bunlara ek olarak farklı belgeler de talep edebilirler.

Çek Kimlere Verilir?

Çeki, ödeme yapmanız gereken herkese verebilirsiniz. Bu noktada önemli olan, borçlu olduğunuz kişi ile ödeme yöntemi konusunda anlaşmanızdır. Sizden çek ile ödeme almayı kabul eden tüm alacaklılarınıza çek yazabilirsiniz. Ticaret dünyasında ise çek genellikle ürün almak için kullanılıp üreticilere, toptancılara ve tedarikçilere verilir.

Çek Nasıl Kullanılır?

Alacaklı olduğunuz bir kişiden çek aldıysanız, bu çeki nakde çevirmek için izlemeniz gereken yollar bellidir. Eğer çek, vadeli bir şekilde kesildiyse belirlenen tarihi beklemeniz gerekir. Vadeli çeklerde ödemenizi, ancak çek vadesi geldiğinde alabilirsiniz. Vade tarihi geldiğinde çek bozmak için ilgili bankaya gidebilir, ödemenizi nakit olarak alabilirsiniz.

Vadeli bir çek ile tahsil edeceğiniz paraya vade tarihi gelmeden önce ihtiyacınızı olması halinde, çek kırdırma yöntemini kullanabilirsiniz. Faktoring firmalarının verdiği çek kırdırma hizmeti sayesinde, belirli oranda bir komisyon ödemek şartıyla çekinizi tahsil edip nakde çevirebilirsiniz.

Ödeme olarak kabul ettiğiniz çek adınıza değil de hamiline yazılırsa, bu çeki siz de ödeme aracı olarak kullanabilirsiniz. Yani çeki bankadan nakde çevirmek yerine yaptığınız bir alışveriş karşılığında çek ile ödeme yapabilirsiniz. Bu yöntemle ödemeyi kabul edip etmemek ise karşı tarafa bağlıdır.

Çek Çeşitleri Nelerdir?

Ödeme süreçlerinde kullanılan tek bir çek tipi yoktur. Farklı ihtiyaç ve amaçlar doğrultusunda kullanılan çok sayıda çek mevcuttur. Söz konusu çek çeşitlerinden bazılarını şöyle sıralayabiliriz:

• Hamiline yazılan çekler
• Nama yazılan çekler
• Elektronik çek (e-Çek)
• Kıymetli evrak bedelsiz çekler (karşılıksız çekler)
• Seyrüsefer (dolaşım) çekleri
• Geçici (müsvedde) çekler
• Garantili çekler
• Banka çekleri
• Yabancı para birimi üzerinden düzenlenen çekler
• Turist (seyahat) çeki
• Hatır çeki

Şimdi, bu çeklerin özelliklerine ve ne işe yaradıklarına yakından bakalım.

Hamiline Yazılan Çekler

Hamiline yazılan çek, çekte bir alıcı ismin olmaması anlamına gelir. Bu tür çeklerde “hamiline” ibaresi bulunur ve çeki elinde bulunduran kişi, bankaya giderek ödemeyi alabilir. Hamiline çeklerin en önemli işlevlerinden biri, ciro edilebilir yani devredilebilir olmasıdır. Öyle ki hamiline çekler, genellikle kâğıt para gibi piyasada dolaşır. Çek kim tarafından yazılmış olursa olsun elinde bulunduran kişi, bir başkasına bu çekle ödeme yapabilir.

Nama Yazılan Çekler

Nama yazılan çekler, belirli bir kişiye yazılan çeklerdir. Bu çeklerin üzerinde lehtarın, yani ilgili tutarı bankadan tahsil edecek kişinin adı yazar. Dolayısıyla parayı bankadan almak için, çekte adı yazan kişinin bizzat bankaya gitmesi ve kimlik göstermesi gerekir. Bu nedenle de nama yazılı çekler ciro yöntemi ile başkasına devredilemez.

Elektronik Çek (e-Çek)

Elektronik çek veya kısaca e-Çek, dijital olarak düzenlenip teslim edilebilen çeklerdir. Bankaların bir mobil uygulama üzerinden sundukları elektronik çek ile bir kişiye, havale yapar gibi çek kesmek mümkündür. Ödenecek tutar ve alıcı bilgileri girildikten sonra online olarak gönderilen çek, yine bir mobil uygulama üzerinden tahsil edilebilir.

Kıymetli Evrak Bedelsiz Çekler (Karşılıksız Çekler)

Kıymetli evrak bedelsiz veya karşılıksız çek, keşidecinin bankadaki hesabında ilgili çeki karşılayacak kadar paranın olmaması durumunu ifade eder. Yani yazılan bir çek için banka tarafından ödeme yapılmadığında o çek, karşılıksız durumuna düşer. Karşılıksız çekler için bankalar, kanun ile belirlenen tutar kadar ödeme yapmakla yükümlüdür. Kalan kısım için ise çeki elinde bulunduran kişi hukuki yollara başvurabilir. Karşılıksız çek yazan kişilere ise idari para cezası kesilir.

Seyrüsefer (Dolaşım) Çekleri

Dolaşım çekleri, aslında geçerli olup da henüz tahsil edilmemiş tüm çekler için kullanılan bir terimdir. Banka tarafından onaylı bir çekin keşideci tarafından yazılmış ve alıcı tarafından kabul edilmiş olması, o çeki dolaşıma sokar. İlgili tutar bankadan tahsil edilene kadar çek dolaşımda kalır. Aksi bir durumda ise çek dolaşımda olmaz. Yani yazılan çek sahteyse, banka kayıtlarında yer almıyorsa veya daha önce ödemesi yapılmışsa, o çek dolaşımda değildir.

Garantili Çekler

Garantili çek; bankanın, gerekli tutarı ödeyeceğini garanti ettiği çektir. Yani garantili çeklerin karşılıksız çıkma ihtimali yoktur. Keşideci ve banka, garanti edilecek miktar konusunda aralarında anlaşırlar. Bu anlaşmaya göre çek yazan kişinin hesabında, her zaman belirli bir miktar para olur ya da banka, müşterisine güvendiği için gerekli tutarı daha sonra tahsil etmek üzere lehtara öder.

Çek garantisi, bankanın keşideci olan müşterisinin hesabına koyacağı bir bloke ile de verilebilir. Örneğin 10.000 TL bloke konmuş bir hesaba bağlı olan çekler, 10.000 TL’ye kadar ödeme garantilidir. Bu nedenle bu çek türü, bloke çek olarak da adlandırılır.

Banka Çekleri

Banka çeki, aslında temel çekin kendisidir. Banka tarafından e-Çek veya fiziki defter olarak hazırlanan çeklerin tümü için bu tabir kullanılır. Aynı zamanda banka çekleri, karekodlu çek olarak da adlandırılır. Bunun nedeni, 2017 yılından itibaren çeklere karekod konmasının zorunlu hale getirilmiş olmasıdır.

Çeklerin üzerindeki bu karekodlar, keşidecinin yazdığı çeklerle ilgili geçmişe dönük bilgi verir. Kendisine çek ile ödeme yapılan lehtar, karekodu okutarak keşidecinin finansal risk durumunu görebilir ve çek ile ödeme alıp almama konusunda karar verebilir.

Yabancı Para Birimi Üzerinden Düzenlenen Çekler

Yabancı para birimi üzerinden düzenlenen çekler, Türk lirası dışındaki döviz cinslerini kullanarak çek ile ödeme yapmayı sağlar. Bu çeklerin üzerinde, TL dışında bir döviz cinsinde tutar yazar. Yabancı para birimi ile çek yazmak isteyen keşidecilerin banka hesapları da buna göre yabancı para birimi ile açılabilir.

Normal şartlarda çek üzerinde hangi para birimi varsa ödeme de o para birimi ile yapılır. Fakat 31814 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan tebliğ ile çek ödemelerinin yabancı para birimleriyle yapılması yasaklanmıştır. Buna göre ilgili çek farklı bir döviz cinsi ile yazılmış olsa bile banka, TL ile ödeme yapmak durumundadır.

Turist (Seyahat) Çeki

Turist çeki veya seyahat çeki, yurt dışına çıkan ve nakit para taşımak istemeyen kişilerin kullandığı bir çek türüdür. Bu çeklerde keşideci ve lehtar aynı kişidir, yani kişinin kendi kendine yazdığı çek olarak da tanımlayabiliriz. Seyahat çeki için önce bankaya para yatırılır ve yatırılan para tutarında bir çek alınır. Alınan bu çek, gidilen ülkede, seyahat çeki kabul eden bir bankada nakde çevrilebilir. Ayrıca bazı havayolu şirketleri seyahat çekleri ile ödeme kabul eder ve bu sayede, bu çek ile uçak bileti almak mümkün olur.

Hatır Çeki

Hatır çeki, herhangi bir ticari işlem veya bir alışveriş gerçekleşmemesine rağmen kesilen çeke verilen isimdir. Normal şartlarda birine çek ile ödeme yapmak için o kişiden bir ürün veya hizmet almış olmak gerekir. Fakat hatır çeki, genellikle arkadaşlar arasında kullanılır. Birine borç vermek veya nakit destek sunmak için hatır çeki kesilebilir. Vakıflara ve derneklere çek yoluyla bağış yapmak da bu duruma örnek olarak gösterilebilir.

Çek Örneği

Çek defterlerinin ve çek yapraklarının görsel tasarımları her bankada aynı olmayabilir. Bankalar, kendilerine özel bir çek tasarımı yapabilirler. Fakat içerik olarak tüm çek yaprakları aynı niteliklere sahiptir. Çekin üzerindeki bilgilerin bazılarını ödenecek tutar, ödemenin yapılacağı kişinin adı veya “hamiline” ibaresi, vade tarihi, düzenleyen kişinin imzası ve bankaya ilişkin bilgiler şeklinde sıralayabiliriz.

Çek ile İlgili Sıkça Sorulan Sorular

Çek ile ilgili çeşitli bilgiler vermemizin ardından şimdi de bu konuda sıkça sorulan bazı soruların cevaplarına bakalım.

Çek Cirolama Nedir?

Çek cirolama, hamiline yazılmış bir çeki devrederek ödeme yapma işlemidir. Elinizde bulundurduğunuz hamiline yazılı çeklerin arkasını imzalayarak çeki ciro edebilirsiniz. Ciroladığınız bu çeki ürün veya hizmet aldığınız birine vererek çek ile ödeme yapabilirsiniz.

Çek Almak Güvenli mi?

Çek, kullanım esasları 5941 sayılı Çek Kanunu ile belirlenen ve bankalar tarafından kullandırılan bir değerli kâğıttır. Dolayısıyla çek ile ödeme almak güvenli bir yöntemdir.

Çek Alırken Nelere Dikkat Etmek Gerekir?

Çek alırken ilk olarak üzerindeki bilgilerin ve ödeme tutarının doğruluğuna dikkat etmelisiniz. Çeki kabul etmeden önce üzerindeki karekodu okutarak geçerliliğini kontrol etmenizde de fayda vardır.

Çek Nasıl Yazılır?

Çek defterinizdeki bir yaprağı kopararak çek yazabilirsiniz. Yazdığınız çekin üzerinde size ait ad, soyad ve vergi numarası bilgileri bulunmalıdır. Eğer çekiniz “hamiline” ibaresine sahip değilse lehtara ait bilgileri de yazmalısınız. Ödenecek tutarı yazı ile yazıp düzenleme tarihini de ekledikten sonra imzalayarak teslim edebilirsiniz.

Çek Yazıldıktan Sonra Ne Olur?

Çek yazıldıktan sonra lehtar, anlaşılan vade süresi geldiğinde çek ile bankaya gider ve ilgili tutarı tahsil eder. Eğer çek hamiline düzenlenmiş ise ciro yöntemi ile başka birine de devredilebilir. Her iki durumda da çek bankaya götürüldüğünde, bağlı hesapta ödenecek tutarın tamamının bulunması gerekir. Bakiyenin yetersiz olduğu durumlarda, kanunen belirlenen sınıra kadar olan tutar banka tarafından ödenir. Yazılı tutarın tamamı ödenmediği takdirde ise karşılıksız çek işlemi yapılır.

Çek ve Senet Arasındaki Fark Nedir?

Çek ve senet arasındaki en temel fark; çekin banka, senetin ise bizzat borçlu kişi tarafından ödeniyor olmasıdır. Ayrıca çek banka tarafından yasal standartlara uygun bir şekilde basılıp satılırken senetler herhangi bir matbaada basılıp satışa sunulabilir. Ödeme tarihi ise çekte standartken senette taraflar arasındaki sözlü anlaşma ile esnetilebilir.

Çek Vadesinde Tahsil Edilemezse Ne Olur?

Vadesi gelen çekin karşılıksız çıkması durumunda banka, “karşılıksızdır” işlemi yapar. Karşılıksız çek düzenleyen kişiye adli para cezası kesilir. Ödenmeyen adli para cezaları ise doğrudan hapis cezasına çevrilir. Geciken ceza faizi ile birlikte ödendiği takdirde hapis cezası iptal edilir.

Çek tahsilatlarında sorun yaşamamak adına size ödeme yapılan çekin üzerindeki karekodu mutlaka kontrol etmelisiniz. Karekod, çeki yazan kişinin geçmişteki çeklerine ödeme yapılıp yapılmadığını size gösterir. Belge güvenilirliği açısından bu karekodlar oldukça önemlidir. Öyle ki karekod kullanımı, çek defterlerinin yanında e-Çek ve diğer e-Belgeler için de zorunlu hale gelmiştir. Konu ile ilgili detaylı bilgi için “e-Belgelerde Karekod Kullanım Zorunluluğu” başlıklı yazımıza göz atabilirsiniz.